Pragmatizm (Faydacılık) Nedir? – Özellikleri
Pragmatizm, William James tarafından popüler hale getirilmiş bir felsefi akımdır. Diğer adıyla pragmacılık; doğruluk kavramını, metafizik, bilimsel ve dinsel olarak “yararlı” bularak esas alır. Özellikle İngiltere ve ABD’de kendini gösteren pragmacılık için doğru kabul edilen her şeyin pratik sonuçlara dayanması gerektiği ön görülür.
ABD’li felsefeci ve ruh bilimci William James, bu felsefi terimi ilk defa 1907 yılında yayımladığı “Pragmacılık” adlı kitabında kullanmıştır. James, pragmatizm öğretisini kurarken ABD’li felsefeci ve mantıkçı Charles S. Peirce’in fikirlerinden yararlanmıştır.
Pragmatizm ve Eylemin Önceliği
Hem Peirce hem de james için doğruluk, somut bir düşünce değil, bir eylemdir. James, eylemin önceliğini ve pragmatizm ilişkisini açıklarken; “Bir düşüncenin anlamını açıklamak için onun hangi davranışı doğurduğu bilinmelidir. İşte o davranış, o eylem bizim için düşüncenin ta kendisidir.” der. Kısacası; doğruluğu dünya içindeki bir etkinlik düzeyinde kavrayabiliriz.
Pragmatizm kelimesinin kökü olan “pragma” sözcüğü Eski Yunanca “iş, eylem” anlamına gelir. Pragmatik kelimesi ise işe yöntelik anlamına gelmektedir. Bu terimin faydacılık olarak adlandırılması 18. yy İngiltere’sinde Jeremy Bentham ve diğerleri tarafından öne sürülmüştür.
Pragmatizm – Faydacılık Eleştirileri
Faydacılık felsefesi birçok yönden eleştirilere maruz kalmıştır. Söz konusu faydanın, insandan insana değişiklik göstermesi ve bu insanların mutluluğunun kıyaslanmasının ne pratikte ne de prensipte gerçek olacağı düşünülür. Eleştirenler, bir milyar insanın ölmesiyle bir kişinin ölmesinin aynı derecede kötü olduğunu söyleyemiyorsanız bu problemi utilitaryanizmi reddetmek için kullanamazsınız demişlerdir.
Pragmatizm özellikleri arasında yer alan, bir düşüncenin uygulanabildiği ölçüde doğru olduğu savı birçok kişi tarafından tepkiyle karşılanmıştır. Bilgiye dayanmayan eylemlerin bile sırf gerçekleştirilmesi sebebiyle doğru kabul edilmesi mantık dışıdır. Pragmatizm akımı için “ her teori doğru değildir ama her pratik doğrudur.”
Faydacılık Bencil Bir Düşünce Mi?
Faydacılık felsefesi özellikle siyasal alanda bencil çıkarlar ile hareket etmenin önünü açan bir düşünce sistemidir. Eylemle tanımlanan doğruluk kavramı, pragmatizm felsefesi ile kime göre faydalı sorusunu akıllara getirir. Burada faydacılık, öznel bir fayda sağlamayı amaçlar. Çoğunluğun mutluluğu ile süslenmiş birçok faydacı hareketin temelinde öznel çıkarlar vardır.
Aslında bencillik ve çeşitli kötü sonuçlar ile değerlendirilen pragmacılık, yanlış anlaşılmaların kurbanı oldu diyebiliriz. İşin özüne baktığımızda faydacılık felsefesinin kurucusu James’in şu sözlerini dikkate almak gerekir;
“Pragmatizmin doğruluğa ilişkin yegâne testi şudur: Doğru, bize en iyi şekilde yol gösteren, yaşamın her bir parçasına en iyi şekilde uygunluk gösteren ve hiçbir şeyi dışarıda tutmaksızın deneyimlerin gereklerinin bir aradalığını mümkün kılandır.”
Diğer sanat akımlarını incelemek için tıklayın.
Yazar
