Fatma Aliye Topuz Kimdir – İlk Kadın Romancı
Fatma Aliye, Türk edebiyatının bilinen ilk kadın romancısıdır. Aslında Zafer Hanım, 1877 yılında Aşk-ı Vatan adlı bir roman yazmıştır. Ancak bu yazarın tek bir eseri olduğu için ilk kadın romancı olarak Fatma Aliye kabul edilir. Yaşadığı dönemin şartlarına göre cesaretiyle ve başarılarıyla kadın öncüler arasında önemli bir yere sahip olmuştur. Herkesin tanıması, bilmesi gereken yazarımızın hayatını detaylıca ele alalım.
Fatma Aliye Topuz’un Hayatı ve Edebiyatla Tanışması
Fatma Aliye, 1862 İstanbul doğumludur. Tarihçi Ahmed Cevdet Paşa ile Adviye Hanım’ın kızıdır. Fatma Aliye Hanım, 17 yaşındayken 1877-78 Osmanlı-Rus Harbi’ndeki Plevne Savunması ile ünlü Gazi Osman Paşa’nın yeğeni Kolağası Faik Bey ile evlenmiştir. Evliliğinin ilk 10 yılında eşinden gizli olarak kitap okuyabilmiştir. İlerleyen zamanlarda eşinin bu konudaki tutumunun değişmesi ile birlikte tercümeler yapmaya başlamıştır.
1889 yılında Georges Ohnet‘in Volonté adlı romanını Meram adıyla çevirmesi ile edebiyat hayatı başlamıştır. Bu romanın çevirisi “Bir Hanım” imzasıyla yayımlamıştır. Fatma Aliye, bu başarısının ardından babasının dikkatini çekmiştir. Topuz, kendisinden ders almaya, fikir tartışmaları yapmaya başlamıştır. “Bir Hanım”ın gösterdiği çabalar, ünlü yazar Ahmed Mithat Efendi tarafından Tercüman-ı Hakikat gazetesinde övülmüş ve yazar kendisini manevi kızı kabul etmiştir. Topuz, diğer çevirilerinde “Bir Hanım” yerine “Mütercime-i Meram” takma adını kullanmıştır.
Fatma Aliye, 1891 yılında Ahmet Mithat Efendi ile birlikte Hayal ve Hakikat adlı romanı yazmıştır. Bu eseri “Bir kadın ve Ahmet Mithat” imzasıyla yayımlanmıştır. Kadının henüz toplumda baskın bir rolü olmadığını bu imzalardan anlamak mümkün. Neyse ki Topuz, 1892 yılında Muhadarat adlı ilk romanını yazdığında kendi adını kullanarak yayımlamıştır. Bu romanın konusu, bir kadının ilk aşkını unutamayacağı inancını çürütmek üzere ele alınmıştır.
Topuz’un Romanlarında Kadın Kavramı
Topuz, görev için gittiği Halep’te yaşımına tanık olduğu bir kadın udinin hayatını “Udi” adlı romanında anlatmıştır. Mutsuz bir evlilik yapan Bedia’nın hikayesinden oluşan roman, Reşat Nuri Güntekin tarafından da büyük beğeni toplamıştır. Öyle ki Güntekin, “Udi” için edebiyata olan ilgisini güçlendiren en önemli eserlerden biri olduğunu söyler. Topuz’un romanlarındaki kadın karakterler modern ve güçlü olarak işlenmiştir. Topuz, romanları ile kadınların erkeklere ihtiyaç duymadan yaşayabileceğini, evliliklerde kadın ile erkek arasındaki uyumun önemli olduğunu ve daha birçok meseleyi anlatmayı amaçlamıştır.
Topuz, kadınlarla ilgili konuları sadece edebiyat alanında değil gazetelerdeki makalelerinde de ele almıştır. Hanımlara Mahsus Gazete’de kadın sorunlara değinen makaleler yazmıştır. Bu makaleleri, muhafazakar görüşlerden sapmadan ve eski geleneklerden kopmadan yazmaya özen göstermiştir. Nisvan-ı İslam adlı kitabında Avrupalı kadınlara İslam dininde kadının durumunu anlatmıştır.
Ahmet Mithat’ın Fatma Aliye’yi anlattığı yazıları ve Fatma Aliye’nin doğrudan kendisini anlattığı mektuplarından oluşan, “Bir Osmanlı Kadın Yazarın Doğuşu (Bir Muharrire-i Osmaniye’nin Neşeti)” adlı kitapta onu daha yakından tanımak mümkündür. Fatma Aliye mektuplarında, bitmek tükenmek bilmeyen öğrenme coşkusunu anlatmıştır.
Topuz’un tek uğraşı edebiyat değildi. Kendisi çeşitli yardım cemiyetlerinde aktif olarak yer almıştır. 1897 yılında 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı’nda yaralanan askerlerin ailelerine yardım amacıyla Tercüman-ı Hakikat gazetesinde yazılar yazmış, “Nisvan-ı Osmaniye İmdat Cemiyeti” adlı bir dernek kurmuştur. Bu dernek, ülkedeki ilk resmi kadın derneklerinden biridir. Fatma Aliye Hanım, Hilal-i Ahmer Cemiyeti‘nin de ilk kadın üyesidir.
Detay Bilgiler;
- Fatma Aliye, 13 Temmuz 1936 tarihinde İstanbul’da vefat etmiştir. Cenazesi Feriköy Mezarlığı’na gömülmüştür.
- Adı, Beyoğlu’nda ve Çankaya’da birer sokağa verilmiştir.
- 2009 yılında tedavüle sürülen 50 Türk Lirası banknotlarının arka yüzünde portresi bulunmaktadır.
Eserleri
Topuz’un eserleri 1893 yılında Chicago’da Dünya Kadın Kütüphanesi Kataloğu’nda sergilenmiştir. 1914 yılında yazdığı “Ahmed Cevdet Paşa ve Zamanı” son yapıtıdır. Bu romanında Meşrutiyet sonrası siyasal yaşamı ortaya koymayı amaçlamıştır. Resmi tarih tezlerine muhalefet ediyor olması, edebiyat dünyasından dışlanmasına yol açmıştır.
Önemli eserleri şu şekildedir;
- Roman: Ref’et (1898), Udi (1899), Enin (1910), Muhadarat (1892), Hayal ve Hakikat (1892).
- Çeviri: Meram (1890)
- Yaşamöyküsü ve tarih alınındaki yapıtları: Namdaran-ı Zenan-ı İslamıyan (Ünlü İslam Kadınları) (1892)
- Teracim-i Ahval-ı Felasife (Felsefecilerin Yaşamları) (1900) Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya, Mayıs 2006
- Hayattan Sahneler (Levayih-i Hayat)
- Osmanlıda Kadın: “Cariyelik, Çokeşlilik, Moda”
- Ayrıca Fatma Aliye üzerine Ahmed Midhat’ın Fatma Aliye Hanım yahud Bir Muharrire-i Osmaniye’nin Neşeti (1893) adlı bir incelemesi vardır.
- Fatma Aliye-Mahmud Esad. Çok Eşlilik: Taaddüd-i Zevcat. Editör: Firdevs CANBAZ. Hece Yayınları 2007
- Kosova Zaferi / Ankara Hezimeti: Tarih-i Osmaninin Bir Devre-i Mühimmesi (1915)
- Ahmed Cevdet Paşa ve Zamanı (1913)
- Teracim-i Ahval-i Felasife: Filozofların Biyografileri (1900)
- Tedkik-i Ecsam (1901)
Yazar
